ترجمه‌های موازی از یک اثر در فاصله‌های زمانی کوتاه، موضوع تازه‌ای در بازار نشر ایران نیست. این مساله به دلیل نبود نظارت و سازوکار مشخص در نهادهای ذی‌ربط، همواره بر سر ناشران و مترجمان سایه انداخته و فعالیت این دو قشر را از نظر کیفیت تولید اثر و گردش اقتصادی آن در بازار نشر با اضطراب مواجه ساخته است. به گفته محمد جوادی، یکی از مترجمانی که در تجربه کاری خود با این مساله دست به گریبان بوده، مهم‌ترین مشکل ترجمه‌های همزمان، اضطراب مترجم برای سرعت‌دادن به ترجمه و نازل شدن کیفیت اثر است.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمد جوادی یکی از مترجمانی است که در تجربه کاری خود دو بار با مشکل ترجمه‌های موازی روبه‌رو شده است. نخست در رمان «اتاق» اثر اِما داناهیو که علی قانع هم این اثر را همزمان ترجمه کرده بود و در نیمه دوم سال 1390 هر دو رمان منتشر و اوایل سال جاری (1392) بازچاپ شدند. علی منصوری نیز سومین ترجمه از این رمان را در ماه‌های گذشته راهی کتابفروشی‌ها کرده است.
علاوه بر این، رمان «گذرگاه» اثر جاستین کرونین غیر از ترجمه جوادی، با ترجمه عماد ذبحی و نوشین جفرودی نیز راهی کتابفروشی‌ها شده است. به گفته جوادی ترجمه دیگر این اثر قرار بود در سه جلد منتشر شود که تنها یک جلد از آن‌ها به چاپ رسیده است.
مترجم رمان «کبوتر انگلیسی» انجام ترجمه‌های متعدد از یک اثر را صحیح نمی‌داند. وی با طرح این سوال که «اصلا چرا باید ترجمه موازی انجام شود؟» به «ایبنا» گفت: فکر می‌کنم دلیل تکرار ترجمه وضعیت اقتصادی حاکم بر فضای بازار کتاب ایران باشد. با توجه به مشکلاتی نظیر بالابودن هزینه تمام‌شده کتاب، ریسک ناشران برای انتشار کتاب به ویژه در حوزه ادبیات داستانی، کم شده، در نتیجه انتشار رمان‌ها به چند نویسنده محدود شده‌اند. ظاهرا برای خیلی از مترجمان و ناشران ایرانی، نویسندگان جهان فقط به هاروکی موراکامی، دَن براون، جومپا لاهیری یا پل اُستر منحصر می‌شوند که مطمئنا جهان ادبیات این‌قدر محدود نیست.
وی افزود: من به عنوان مترجم وظیفه دارم در درجه نخست در راستای گسترش فرهنگ کتابخوانی، نویسندگان و سبک‌های مختلف را به خوانندگان ایرانی معرفی کنم. نباید به چند نویسنده محدود شویم و ناشر در این راستا نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
این مترجم معتقد است مهم‌ترین مشکل ترجمه‌های همزمان اضطراب مترجم برای سرعت‌دادن به ترجمه و پایین‌آمدن کیفیت ترجمه است. وی با بیان این مطلب افزود: این مشکل به ویژه درباره ترجمه آثار نویسندگان معروف بیشتر می‌شود، چون مطمئنا با چاپ جهانی اثر، مترجمان ایرانی می‌دانند باید در دو یا سه ماه کار را ترجمه کنند تا از دیگر رقبا عقب نمانند. در مرحله بعد با انتشار کتاب، خواننده در خرید دچار سردرگمی می‌شود که کدام ترجمه را تهیه کند. بنابراین چاره‌ای ندارد جز این‌که به اعتبار نشر یا مترجم یکی را انتخاب کند و این احتمال وجود دارد که ترجمه خوب و حرفه‌ای دیده نشود و یک ناشر به واسطه ارتباطات قوی کار خود را بهتر بفروشد.
مترجم دو رمان از جوزف بویدن افزود: عجیب‌تر از همه این‌که چند ماه یا یک سال بعد از ترجمه‌های همزمان اثر، ناشر دیگری اقدام به ترجمه و انتشار همان کتاب می‌کند. من واقعا دلیل این کار را نمی‌فهمم چون چنین عملی مسلما سابقه خوبی برای مترجم و ناشر رقم نمی‌زند. معمولا، و نه همیشه، ترجمه چنین کتاب‌هایی ملغمه‌ای است از مجموع ترجمه‌های قبلی.
وی درباره تجربیات خود و آسیب‌هایی که از نظر اقتصادی به فروش کتابش وارد شده، چنین توضیح داد: مطمئنا ترجمه‌های مختلف از یک اثر در میزان فروش برای تمامی ناشران آن کتاب تاثیر منفی دارد. چون به‌جای آن‌که فروش بر یک کتاب متمرکز شود بین چند کتاب تقسیم خواهد شد.
جوادی با تاکید بر این‌که لزومی ندارد دو یا چند ترجمه از یک اثر همزمان در بازار وجود داشته باشد، اظهار کرد: اگر ترجمه کتابی از نظر منتقدان واقعی و در یک نقد اصولی قابل بحث باشد، کار در چاپ مجدد می‌تواند ویرایش شود. البته اگر ناشر اصل کتاب را از مترجم بخواهد تا کارشناسش کیفیت ترجمه را بررسی کند، کتاب منتشر شده با چنین مشکلی مواجه نمی‌شد، هر چند اغلب ناشران چنین کارشناسی ندارند. از طرفی رمان خوب برای ترجمه فراوان وجود دارد و نیازی نیست که ناشران وقت و هزینه‌شان را روی یک کار مشترک متمرکز کنند.
وی در پاسخ به این سوال که «اغلب چه مواقعی ترجمه‌های متعدد از یک اثر صورت می‌گیرد؟» گفت: هر اثری امکان ترجمه همزمان دارد. متاسفانه در فضای کنونی حوزه ادبیات داستانی احساس می‌کنم هیچ چیز سر جایش نیست. وخامت کار به‌شکلی است که ناشران وارد حیطه کاری یکدیگر هم می‌شوند؛ طوری‌که برای مثال ناشر دانشگاهی رمان‌های فانتزی هم کار می‌کند و موارد این‌چنینی در نمایشگاه کتاب امسال نیز بسیار دیده می‌شد. معمولا این همزمانی درباره نویسندگان مطرح، یا آثاری که جوایز ادبی را برده و در جهان پرفروش و مطرح باشند، بیشتر اتفاق می‌افتد.
انتشار ترجمه‌های ضعیف، هدردادن وقت و سرمایه ناشران و سردرگمی خوانندگان، برخی آسیب‌ها و ضررهایی است که جوادی آن‌ها را حاصل از ترجمه‌های همزمان دانست و پیشنهاد داد: وزارت فرهنگ و ارشاد می‌تواند نهادی در این وزارتخانه تاسیس کند تا با ایجاد بانک اطلاعاتی و ثبت کتاب از طریق ناشر، مترجمان بتوانند از کتاب‌های در حال ترجمه مطلع شوند. این کار نیازمند همکاری متقابل ناشران با وزارت ارشاد است. البته در صورت اجرایی شدن کپی‌رایت در ایران این مشکل به‌خودی‌خود برطرف می‌شود و ناشری که حق انتشار کتاب را بخرد به‌صورت قانونی می‌تواند آن را ترجمه و منتشر کند.
وی درباره ضوابط و نیازهایی که سبب می‌شوند اثری دوباره ترجمه شود گفت: در حالت کلی به ترجمه‌های متعدد از یک اثر اعتقاد ندارم. فقط شاید برخی کارهایی که در گذشته ترجمه شده بودند، ممکن است به‌دلیل نبود وضعیت مناسب برای ترجمه، ضعف‌هایی داشته باشند و این آثار شاید نیاز به برگردان مجدد داشته باشند اما اگر ترجمه در سطح استاندارد و خوب باشد نیازی به دوباره‌کاری نیست.
به گفته جوادی، مترجمان جوان به بهانه آزمودن توان خود در ترجمه آثار شاخص جهان، نباید ترجمه‌های جدیدی از آثار موجود ارایه دهند. وی در این‌باره افزود: مترجمان جوان ابتدا باید مسیر خود را تعیین و ترجمه صحیح در یک حوزه خاص را با کتاب‌های سبک شروع کنند و کم‌کم فضای کارشان را گسترش دهند اما گمان نمی‌کنم فکر ترجمه مجدد ایده خوبی باشد.
جوادی دانش‌آموخته دانشگاه علامه‌طباطبایی است و تاکنون 14 کتاب از زبان انگلیسی و فرانسه ترجمه کرده است. رمان‌های «کبوتر انگلیسی» اثر استیون کلمان، رمان دو جلدی «گذرگاه» اثر جاستین كرونین و «اتاق» اثر «اما داناهیو» برخی ترجمه‌های وی هستند.
